Kirgizstan
2007Je komt er ook als je naar Kirgizstan vraagt
Kirgizi� deed ik aan als begeleider van een groepsreis. Saai als het land eigenlijk is, was er wel iedere dag wat roerigheid met iemand van de groep. Dat hoort er tegenwoordig bij. Een reisleider die al dertig jaar in dit vak verwijlt, vertelde me dat hij de deelnemers in zijn klasjes heeft zien muteren van dankbare, na�eve, gelukkige mensjes in de jaren '70 tot onbeschaamde, veeleisende, bewuste, niet tevreden te stellen of bewust niet tevreden te stellen klanten. Klachtenbrief al opgesteld nog v��r het vertrek, als het ware.
Als de reis dan nog eens 'alles is inbegrepen' aan de man wordt gebracht, kan je er donder op zeggen dat er geen halve Euro meer zal uitgegeven worden ter plaatse en zo is de begeleider de pineut, gekneld tussen aan de ene kant de lokale toeristenlokkers, die centen ruiken en aan de andere kant de toeristen zelf, die geen duit zullen lossen.
Zo, ik moest dat even kwijt, maar het ging eigenlijk over Kirgizi�.
Waar zijn we hier?
Kirgizstan (of volgens de Nederlandse Taalunie 'Kirgizi�') is het kleinste van de 5 'stans'
die Stalin in 1924 uit de Russische bezittingen in Centraal-Azi� sneed.
Dat gebeurde met een bot mes vanuit Moskou en de Opperste Sovjet zat niet echt om een bevolkingsminderheidje verlegen.
Uiteindelijk bleven die nieuwe republieken allemaal verenigd in de Sovjet-Unie met een voor het blote oog nauwelijks te onderscheiden autonomie.
Het werd minder leuk toen Kazachstan, Oezbekistan, Turkmenistan, Tadjikistan en Kirgizstan in ��n week-end in 1991
onafhankelijk werden en die arbitraire lijnen op Stalins kaart op slag de nieuwe staatsgrenzen vormden.
Zo liggen er nu binnen Kirgizi� zeven buitenlandse enclaves, zes van Oezbekistan, ��n van Tadjikistan.
Een van die Oezbeekse enclaves wordt dan nog uitsluitend bewoond door Tadjieken, die dus dubbel ontheemd zijn,
wonend op Kirgizisch grondgebied dat administratief behoort tot Oezbekistan.
Van Zuid naar Noord reizen in Kirgizi� op eigen grondgebied is ook al niet mogelijk zonder over Oezbeeks grondgebied te trekken,
met visum, het alternatief zijn bergen zonder wegenis.
En het Centraal-Aziatische spoorwegnet van de vroegere Sovjet-Unie ligt helemaal op apegapen,
want de lijnen slingeren zich om de 50 kilometer door een ander land.
Maak zelf je Kirgizi�. Een handleiding:
Kirgiezen wonen in een ronde, vilten tent, een yurt, bekroond met een bolvormige koepel,
gespannen over een houten geraamte. Dat dakskelet van de tent heet de t�nd�k en is ook het symbool van het land,
dat in felrood op een geel veld op de vlag prijkt.
Men plaatse telkens een vijftal van die yurten in een kale vlakte, afgeboord met bergen.
In de buurt staan wat paarden en vee zich te vervelen, het lijf in de as van de scherpe wind gepositioneerd.
Er is nergens iemand te bekennen.
Russen houden het bij van die houten stationsbarakjes zonder verdieping met een erfje, wat futloze fruitbomen, kippen en ganzen.
Schik een honderdtal van die chaletjes met afgebladderde verf op een dambord van onverharde straten.
Enkele baboeshka's sleuren tuingerief en boodschappentassen in het rond.
Verspreid nu van die dorpjes over de valleien en streken, waar wat landbouw mogelijk is.
Vul tussenin aan met handvollen yurts op de graaslanden en de hellingen.
Voorzie enkele steden. Traceer daartoe overmaats brede lanen zonder verkeer met nog legere pleinen.
Zet centraal enkele immense gebouwen van onduidelijke bestemming met een zeer kleine toegang, afgesloten met een zware ketting.
Giet enkele standbeelden van bij Stalin in ongenade gevallen revolutionairen, vul de ruimte nog wat op met grijze bouwdozen.
Benoem de locatie naar een held van de Sovjet-Unie. Kies eentje om er de hoofdstad van te maken.
Gelukt! Dit lijkt perfect op Kirgizi�.
Vermetele pogingen om te bekomen van Russen en Sovjets
De communistische held van dienst in Kirgizi� was Mikha�l Frunze,
een Rus, geboren in de Russische garnizoenstad Pishkek en compagnon van het eerste uur van Lenin.
Na zijn dood in 1925 is Frunze naamgever geworden van zijn geboortestad.
Bij de onafhankelijkheid van Kirgizi� in 1991 werd Frunze Bishkek,
��n letter verschil met de oorspronkelijke Russische naam.
Een gouden vondst, niet zonder humor van die Kirgiezen. Bishkek, horen we, is ook Kirgizisch voor 'lepel van de botertrommel'.
De kunst bestaat er nu in van Bishkek/Pishkek uit te spreken zonder dat je hoort of je voor een 'P' of een 'B' kiest,
voor de Kirgizische of de Russische versie dus. Ik bropeer het even.
Ondanks de naamsverandering hoeft Mikha�l Frunze zich nog niet direct zorgen te maken van in de vergetelheid te geraken.
Nog vele dorpen in Kirgizi� dragen zijn naam en midden in de hoofdstad ligt zijn persoonlijk museum.
Het gebouw heeft een marmeren gevel, om niet met een vliegtuigloods verward te worden. Binnenin is een wat oubollig gedoe, sfeer van een middelbare school van de jaren '70, met veel verloren ruimte,
loszittende tegels, sinds jaren afgesloten afdelingen en slecht verlichte kasten.
We leren er alles over de Held. De volkscommissaris overleed op veertigjarige leeftijd bij een onschuldige heelkundige ingreep aan een slecht gedoseerde verdoving. Stalin was net aan de macht en had hem en zijn dokters de dag ervoor nog bezocht.
De vier medici kwamen enkele jaren later om in Stalins zuiveringen.
Frunzes geboortehuis met revolutionair wiegje is ingebouwd op het gelijkvloers.
De Frunzes woonden dus pal in het centrum en het museum werd erover gebouwd.
Of het huisje werd ernaar overgebracht. Of het centrale plein van Frunze werd naast dat geboortehuis aangelegd.
Niet direct duidelijk, maar in Sovjettijd was natuurlijk veel mogelijk.
Toch weerhoudt al die non-informatie onze belangstelling.
Politiek en cultureel leunt Kirgizi� nog dicht bij Rusland aan.
Kirgizisch wordt in het Cyrillisch alfabet geschreven. Buurstaat Oezbekistan met een nauwverwante taal is naar het Latijnse alfabet overgeschakeld. In Bishkek wonen evenveel Kazakhen als Russen en Kirgiezen. Onder mekaar gebruiken ze Russisch.
Russen in Kirgizi� - toch nog een 10 percent van de bevolking - mogen blij in hun handjes klappen met zo'n vriendelijke Kirgiezen, die niet op wraak zinnen voor een eeuw van kolonisatie en onderdrukking.
In de even voormalige Sovjetrepubliek Estland, waar Russen wel 50 percent van de bevolking uitmaken,
hebben ze hoegenaamd geen taalrechten meer.
Op de fiets dwars door Estland heb ik in 2006 op 374 kilometer geen enkel Russisch opschrift gezien.
In Kirgizi� is Russisch nog de lingua franca van onderwijs, handel en de media.
Amerikanen zien het land als een mogelijk wingewest, mooi centraal gelegen in nog niet gecontroleerde gebieden en vrijen het op met massa's dollars .
Toen wij er kwamen in 2007 stationeerden ze hun vrachtvliegtuigen en reuzebommenwerpers voor Afghanistan
nog op de luchthaven Manas van de hoofdstad.
Na het turbulente politieke jaar 2010, leunt Kirgizi� weer sterker aan bij Rusland.
Sightseeing in Kirgizi�
Kirgizi� is wel niet het land, waarmee een mens zijn carri�re van wereldreizen zou willen afsluiten, vrees ik. De meeste indrukken waren te calorie-arm om lang na te zinderen.
Er waren de stenen beeldjes, waarmee de nomadische Mongolo�de volksstammen hun territoria
over een half Centraal-Aziatisch continent afbakenden.
De pre-historische tekeningen op gletsjerblokken langs het Issyk-Kul meer,
groter in aantal dan die van Lascaux en Altamira. Gewoon in openlucht, onbeschermd, overgeleverd aan de toeristen.
En dan ene ontdekkingsreiziger Przjevalski,
die einde 19de eeuw het ganse Aziatische binnenland op kaart bracht in tochten
waarbij die van Stanley and Livingstone verbleken, maar waar wij in het Westen nooit van gehoord hebben.
Zijn museumpje en graf in het stadje, waar hij nog maar eens op expeditie aan tyfus overleed, zijn bekoorlijk.
Vanaf zijn graf overschouwen we de vroegere binnenhaven op het immense Issyk-Kul meer,
waar de Sovjetlabo's lagen voor maritieme oorlogsvoering en waar naar hartelust torpedo's en zeemijnen getest werden.
Wie weet hoe radio-actief is alles hier nog.
Toch ronden we onze tocht door Kirgizi� niet af zonder enige sympathie voor dit land met wondermooie natuur en weinig complexen.
Boven: Burana-toren, Tokmok, 9de eeuw
Onder: Handelaar op de veemarkt van Karakol en Mongoolse 'Balbal' territorium-afbakening
De eerste lezers van dit verslag, een groepje vrienden, die het in een mailtje kregen, deden hun beklag. Ik heb namelijk (met opzet) niets geschreven over de groep en dat pikken ze niet. Wij willen alles weten over de kleine kantjes van de medereizigers!, schrijven ze. Hoe reageerden ze bijvoorbeeld op een air-conditioning, die ��n graad te warm stond en van die dingen?
Wel, OK. E�n anecdote dan, misschien wel de sterkste, die ik meegemaakt heb. Feiten zijn authentiek. Namen ook.
Het President hotel bulkt van de luxe. Het werd pas verleden jaar geopend voor het bezoek van Poetin en zijn delegatie. Het moet zowat het mooiste paleis zijn sinds de tijden van Tamerlan. Wij logeren daar!
's Morgens schrijd ik de marmeren trap naar beneden over de dikke traploper. Mijn voeten verdwijnen in het tapijt als in mos. De zaal voor het ontbijt is koninklijk gedecoreerd met gouden gordijnen. Op een lange tafel is een rijkelijk buffet uitgestald. Voor dat ontbijt alleen al zouden de Mongolen vroeger een invasie gepland hebben.
Toch heerst er grote onrust in mijn groepje. Wilfried loopt zenuwachtig rond in de zaal, erg opgewonden. Ik krijg de kans niet om te vragen wat er aan de hand is. 'Boter', komt hij op mij af, 'er is geen boter aan tafel.'. 'Euh?' Hij merkt dat het probleem niet direct tot mij doordringt en schakelt een versnelling hoger. 'Er ligt geen boter op tafel. Er is g��n b-o-t-e-r.' 'Ah.' 'Ik heb het al aan de ober gezegd. Hij doet niets. Niets!' Ik ga recht af op wie ik veronderstel te fungeren als hoofd van het talrijke personeel in het restaurant. Ik zeg: 'De Klanten Willen Boter.' Hij antwoordt droog: 'Dat is die meneer daar al drie keer komen vragen, we zijn ermee bezig.' Ik ga mee aan tafel zitten, tussen het verse fruit, de croissants, pannenkoekjes, eitjes, worstjes, fruitsap, yoghurt, koffie, thee. Het zijn zeer pijnlijke minuten wachten op de boter en een zucht van opluchting als een glazen kom wordt aangebracht met ijs en mooie rondelletjes boter. Wilfried zit met gekruiste armen voor zijn bord en raakt ze niet aan. 'Te laat', zegt hij. En als Frans wat later mee aan tafel komt zitten, gaat hij er onmiddellijk weer tegenaan. 'Weet je wat ons vanmorgen overkomen is? Er was geen boter aan tafel!' 'Amai.' 'Ja, echt, geen boter.'