ribbedebie

Transmongolia Express 

De trein van Moskou naar Peking rijdt dwars door Mongoli�

Mijn plannen voor de zomervakantie 2008 lagen al vast, opnieuw met de fiets naar de Balkan, alwaar het zo interessant fietsen is. Tot mijn vriend Kurt roet in het eten kwam gooien: 'Ik ga een jaar weg van bij de bank. Carri�re-break. Ik begin met een treinreis naar Peking. Geen zin om mee te gaan?'. Wat doet een mens dan!

Транс-сибирская Железная Дорога - символ всего, что делает Россию особенной. Она охватывает два континента и очаровывает своим размером. Я получил возможность путешествовать по ней этим летом. Один мой друг оставил работу на года, чтобы повидать мир. Я сопровождал его на первом этапе его рейса: Москва к Пекину. Путешествие по России внушительно. Встреча с Русскими очаровательна. Читайте ниже об этой незабываемой поездке. Специальная благодарность Димитрию, моему профессору русского языка. Знание, которое он мне передал, удвоило мое удовольствие путешествия.

Uw reis zal beginnen in Moskou. 'Richtlijnen voor Reizen door Rusland', art. 1

Kurt en ik vliegen apart op de Russische hoofdstad, hij over Londen, ik over Kopenhagen. We spreken af in hotel �Toerist�, waar we drie dagen zullen overnachten. Vanuit Sjeremetjevo met de trein en Moskouse metro aan het hotel geraken is al een voorsmaakje van Siberische expeditie. Om half twaalf �s avonds sta ik aan de receptie. Geen reservatie, nooit van onze namen gehoord, in de verste verte geen Kurt te bekennen. Er zit niets anders op dan tegen vele roebeltjes nog een kamer los te krijgen. Kurt is samen met Hendrik de laatste zonder GSM in de wijdste familie- en vriendenkring, ik kan hem dus niet bereiken en me alleen maar afvragen waar hij uithangt en wat er verkeerd is gelopen.

Een uur later belt hij me zelf op, helemaal van de andere kant van Moskou - en daar betekent dat nog eens wat. We spreken af om mekaar de volgende morgen te vinden in het metro-station �Overwinningspark�. Een misverstand blijkbaar, dat hij pas �s namiddags kon uitklaren in hotel �Toerist� met een vertegenwoordiger van het bookingsbureau en met wie hij naar het juiste verblijfsadres gereden is. Waarom hij geen briefje voor mij achtergelaten heeft in hotel �Toerist�, begrijp ik niet en waarom ik hem de volgende morgen niet gevraagd heb waarom hij dat niet gedaan heeft, begrijp ik ook niet. Waarschijnlijk waren we gewoon te blij van mekaar terug te vinden.

Kurt is de laatste keer in Moskou geweest in 1981, ik in 1982. Eerste Partijsecretaris Breznjev heerste over het Kremlin, het Rode Leger pacifeerde Afghanistan, de Sovjet-Unie leek intact, het Warschau-pact springlevend. Niets nu is nog als het was en nergens is dat meer zichtbaar dan in Moskou, de dure, glanzende, nette, bruisende, rijke, overvloedige, trendy, opwindende hoofdstad van het Nieuwe Rusland. We staan er paf van.

Drie dagen dwalen we rond in dit Moskou langs de opgefriste gebouwen, terug-in-dienst-genomen kerken en straten met luxe-boetieks en horeca allerhande. Monumenten, die onder Stalin tegen de vlakte gingen om plaats te maken voor ideologisch correcte gebouwen, zijn in een paar jaar helemaal terug opgebouwd in oorspronkelijke vorm. De Kathedraal van Kazan grenst weer aan het Rode Plein, de reusachtige Christus Verlosserkerk troont weer boven de Moskou-rivier. Chroesjtsjovs gigantische �Rossia� (Rusland) hotel van 3000 kamers, waarvoor deze Russische Van Den Boeynants een ganse wijk liet slopen, is net op zijn beurt met de grond gelijk gemaakt.

We zouden niet van het nostalgische type zijn, als we niet op zoek gingen naar de groten van toen. Lenin in zijn mausoleum, Stalin in de muur van het Kremlin, dat kennen we. Voor de mindere goden moeten we op het Novodevitsji kerkhof zijn, het erekerkhof van Rusland op gronden van het klooster met dezelfde naam. Het convent zelf is net schitterend gerestaureerd en terug in handen van het Moskouse Patriarchaat. De eerste lichting nieuwe nonnetjes hebben er zich ge�nstalleerd. Op het uitgestrekte kerkhof gaan we in gestrekte draf langs de hoogtepunten. Gidsen weten welke schurken, kunstenaars en andere grootheden Westerse toeristen willen zien liggen.

Boris Jeltsin is verleden jaar op Novodevitsji begraven. Zijn praalgraf is net af. De Russische vlag, waarmee hij op die tank stond te zwaaien in 1991, ligt nu als een grote golvende stenen moza�ek over zijn graf. Enkele meter verderop Raisa Gorbatsjov, de vrouw van Gorbi. Een bronzen beeld van een jonge treurende vrouw staat naast de grafsteen. Om de hoek Nikita Chroesjtsjov, met een treffend borstbeeld van zijn vrolijke, ronde boerenkop in marmer. Waarschijnlijk moet hij nog lachen om die ene keer toen hij met zijn schoen op de tribune van de Verenigde Naties sloeg om zijn argumenten te onderstrepen. Andrei Gromiko is ook in de buurt.
De Stalinbende ligt hier ook met de vermoorde 'first lady' Nadesjda onder een mooie, witte zuil met vrouwenhoofd, beschermd tegen vandalisme met een glazen kubus. Minister van Buitenlandse Zaken Molotov (van de fameuse cocktail) ligt wat verder onder een zuil, bekroond met een vredespalm.
Voor de vliegtuigbouwers Andrei Tupolev, Sergei Iljoesjin, Oleg Antonov en Artem Mikoyan (van de MIGs) elk een passend grafmonument met vliegtuigjes erop. De talrijke Russen op het kerkhof hebben dan weer meer belangstelling voor hun schrijvers en kunstenaars. Ze liggen er met tientallen, Tolstoj, Tsjechov, Gogol, Sjastakovitsj, Majakovski. We dwalen lang rond. Op iedere hoek kom je bekenden tegen, als het ware. Dit kerkhof is een openluchtmuseum van de 20ste eeuwse geschiedenis van Rusland en de leiders van het communisme, tenminste van die 'geluksvogels', die niet in een anoniem graf van een van de Siberische goelags eindigden.
Tijd voor een pannenkoekje aan een van de vele kraampjes bij het metrostation en nu op weg naar een ander kerkhof, dat van de in Moskou gerecupereerde standbeelden uit de tijd van de Sovjet-Unie!

Het uitgestrekte Gorki-park langs de Moskou-rivier heeft naast de Tretjakov-bijgalerij voor 20ste eeuwse kunst een hoek vrijgemaakt voor standbeelden van de groten van de Sovjet-Unie. Het bekendste is dat van Feliks Djerzjinski, dat onder grote belangstelling in 1991 van zijn sokkel gehaald werd � de beelden gingen de wereld rond � op het plein vlak voor het hoofdkwartier van zijn infame Tsjeka, de geheime dienst. Geschat aantal slachtoffers: 3 miljoen. Het beeld van deze Pool (de Russen kunnen er maar niet genoeg op hameren, �het was een Pool!�) ziet er nog best intact uit na de lynch-partij bij de verwijdering. Stalin heeft minder geluk gehad, zijn neus heeft het moeten ontgelden. Marx en Engels hangen ook rond in de buurt, maar die horen hier eigenlijk niet volledig thuis, want de theoretici van het communisme worden best nog in ere gehouden in Rusland en de vele lanen en pleinen met hun namen zijn niet omgedoopt. Wie wel maar groen staat te lachen is mijn favoriet Leonid Breznjev, de man die nog aan het roer stond bij ons laatste bezoek en nu helemaal achterin naast de composttuin van Gorki park kan nadenken over de vergankelijkheid van glorie. Breznjev was trouwens een grote fan van de Transsiberische spoorweg en liet de ontdubbeling ervan ten Noorden van het Baikalmeer starten, de zogenaamde Baikal-Amoerlijn naar Sovjetski Gavan.

Hiermee hebben we onze opwarming voor Siberi� afgewerkt. Figuurlijk dan, want, verzekert onze bed & breakfast bazin Olga, begin september is de Siberische koude nog veraf, nog zeker enkele weken voor het begint te vriezen en best wel een maand voor de eerste sneeuw valt!


Op bovenstaand kaartje klikken om het groter in een nieuw venster te zien oppoppen.

Die stations van Moskou, dat zijn nog eens stations, echte spoorwegkathedralen!
Moskou telt negen grote terminussen in monumentale gebouwen. Drie ervan liggen samen aan het uitgestrekte Komsomolplein. Het oudste station, het Leningradstation, een majesteus, klassiek renaissance paleis in oker, van waaruit de oude hoofdstad Sint-Petersburg nu in minder dan zes uur kan bereikt worden met de nieuwste (Duitse) paradepaardjes van de Russische Spoorwegen. Aan dezelfde kant van het plein ligt het Jaroslavstation, een zeer merkwaardig gebouw in wit, bruin en groen met een hoofdportaal in Weense Jugendstil architectuur, getooid met een stijl dak als uit een sprookjesboek. Hier vertrekken onder andere de Transsiberi� en Transmongoli� Expressen, de langste treintrajecten ter wereld.

Aan de overkant van het plein ligt de grootste terminus, het wit-rode Kazanstation met in de gevel een middeleeuwse stads- poort met kantelen en puntdak, het front van een markthal, een barokke, Italiaanse klokkentoren en een copie van de getrapte verdedigingstoren van de citadel van Kazan. En toch mooi!
Dit Station Kazanski bedient Zuid-Oost-Rusland tot de Oeral en de Kaukasus. Hier vertrekt om 16 uur 18 onze eerste trein, de Oeral Express Moskou-Jekaterinenburg, beter bekend als 'nummer 16'.

Kurt en ik nemen een half dagje om het Komsomolplein en de stations te verkennen. We bereiken het vanuit metro-station 'Komsomolskaya', het meest bekende van Moskou's metro. Op thema 'vaderlandse geschiedenis' zijn alle historische confrontaties afgebeeld op grote wandmozai�ken, 700 jaar veldslagen en grote overwinningen, van Alexander Nevski tot de Sovjet-vlag op de brandende Rijksdag bij de val van Berlijn. Het leest als een plaatjesboek. Kurt neemt een paar uur om een eerste tussenstand op zijn reisblog te zwieren en ik ga wat sfeer opsnuiven in de drie stations. Op het Komsomolplein lijkt half Azi� te wachten op zijn treinaansluiting of bij aankomst uit te zoeken hoe zijn weg te vinden in deze wereldstad.

De Russische Spoorwegen hebben een knappe website gebouwd over het plein met zijn drie stations. De site laat je toe een virtueel bezoek te brengen aan de drie gebouwen aan de hand van 360� foto's, die je kan scrollen op je scherm. Op de achtergrond hoor je tegelijkertijd de stadsgeluiden van Moskou en in de stations worden de treinen omgeroepen en hoor je de passagiers voorbijkomen.
Een tip: als je 'Kazansky station' binnenstapt en vanuit de 'Station Entrance n�2' de 'Main Hall' bereikt, moet je zeker een kijkje gaan nemen in de 'Extra Comfortable Waiting Rooms' (sic!), een balzaal van een keizerlijk paleis als het ware. Wat je net niet ziet is de laatst overgebleven afbeelding in Moskou van Stalin, in een schilderij op het plafond. Ik heb er een foto van.


РЖД-16: Moskou - Jekaterinenburg

Ruim op tijd melden we ons op perron 2 aan bij de provodnitsa van wagon 8 van trein 16. Iedere wagon heeft een begeleider, een provodnik of provodnitsa. Hij of zij is gedurende de hele reis verantwoordelijk voor de passagiers en hun welzijn en zal dat met gestrenge hand waarmaken. We gaan aan boord als habitu�s van lange-afstandsreizen met de trein, charmeren al meteen de provodnitsa, groeten de twee medereizigers en installeren ons comfortabel.

De 'Oeral Express' is een mooie trein, nieuwe wagons in wijnrood, interieur in beige, gestreept tapijtje in de gang en gordijntjes v��r de ramen met 'Урал' (Oeral) op geborduurd. Russische treinen zijn ruimer dan Westerse omdat de spoorbreedte er groter is. Dat maakt dat de bedden er ook wat langer zijn. Iedere wagon in tweede klasse 'Koepee' telt negen compartimenten van vier passagiers. In eerste klas, de 'Ljoeks' met twee passagiers per compartiment, zijn er maar twee bedden, een tv en een fauteuil aan de overkant. Die wagons hebben ook douches. Er bestaat nog een derde klasse ook, de 'Platskartni' met open compartimenten en een middengang. Onze Oeral Express heeft zo geen proletarische wagons aangehaakt. Als er zo'n platskartni rechtvoor in een station stilstaat, dan heb je de indruk dat je een straat van Napels ziet met de was in de middengang of een soort vluchtelingenkamp op wielen.

In onze wagon staat op de ene kop de samovar, de heetwaterketel, waaraan je de ganse reis kan tappen voor thee, oploskoffie, soep of noedelmaaltijden. Aan de andere kant is een tussensas voor rokers. Alleen daar kunnen ze aan hun kankerstokjes trekken, want roken is overal elders, ook op de perrons en in de stations verboden.
We delen het compartiment met een Tataar op weg naar Kazan en een Rus tot eindstation Jekaterinenburg. Zei ik Jekaterinenburg? Sorry, hier aan boord is het Sverdlovsk! In de stations en op het reisschema wordt de eindbestemming van de Oeral Express aangeduid als Sverdlovsk, de naam van Jekaterinenburg in Sovjettijd. De Russische Spoorwegen, een staat binnen de staat, vonden die terugkeer naar de oude namen maar niks en houden vast aan de communistische namen. Een trein naar Nizjni Novgorod rijdt dus in het spoorboekje nog altijd naar Gorki en als onze Oeral Express halthoudt in het station, dat op het perron aangeduid staat als Kirov, blijkt de stad aan de uitgang in werkelijkheid alweer vijftien jaar Vjatka te heten.

Onze sympathieke provodnitsa Galina heeft uitgevist dat we een ticket hebben zonder maaltijden inbegrepen. Dat verbaast ons wel, maar discussie is geen optie en zo hebben we kans om in de restauratie-wagon te gaan eten. Geef toe, wat staat nu dichter bij het echte begrip 'reizen' dan te dineren aan een schommelend tafeltje in een rijdende trein, terwijl door het raam met halfopen gordijnen en tafellampje het landschap voorbijglijdt. Het menu is best lekker, hartige soljanka-soep en schnitzel met aardappelen en de onvermijdelijke witte koolsla. We laten twee halve-literblikken 'Baltika' aanrukken en net als we willen afrekenen krijgen we er van een tafeltje jonge Russen nog twee aangeboden. Gezondheid en veel plezier in Rusland! Balsjoje spassiba!

De trein doet een paar stops, 5 tot 20 minuten, aangeduid op het rijschema tussen het derde en vierde raam in de gang. Dat is net tijd genoeg om even uit te stappen, de beentjes te strekken, wat foto's te nemen en eten, drank, snoep en souvenirs te kopen op het perron. Telkens precies op de minuut rijdt de trein dan weer verder, niets wordt omgeroepen, geen signaal, je kan maar beter weer aan boord zijn. Zeker in Siberi� is het altijd spannend om bij zo'n gechronometreerde tussenstap alles even achter te laten in de wagon en te zien hoe ver we van de trein weg geraken.
De Kazannaar in ons compartiment tracteert ons 's avonds op een Tataarse specialiteit, gefrituurde deegspaghetti's in honing. Midden de nacht moet hij eruit, wij hebben nog een volle dag te gaan. Galina zal nog vaak het gangtapijtje rechttrekken in de komende uren.


Merkwaardig Jekaterinenburg (Екатеринбург, Yekaterinburg) en de Romanovs

Het is al donker als de Oeral Express zijn eindbestemming bereikt. We kunnen geen afscheid nemen van Galina, die is verdiept in haar inventariswerk, alles moet kloppen. Op het stationsplein v��r het nieuwe, indrukwekkende station is het frisjes. Niet verwonderlijk, hier begint Siberi�. Naast het nieuwe station staat het sympathiekere oude gebouw er nog in neo-Russische stijl met een dak van rood-witte schali�n in dambord. Een smeedijzeren tekstlint 'Europa-Azi�' met gevleugeld spoorwegwiel tooit de oude toegang. Jekaterinenburg ligt eigenlijk al op de Aziatische flank van de Oeral, 50 kilometer over de symbolische grensobelisk tussen de twee continenten, maar de stad wil dat monument nu binnen de stadsgrens halen en zich zo op de grens zetten.
Wij wilden even op adem komen v��r we het Siberische stuk van onze reis gingen aanvatten en op zoek gaan naar de locaties van de moord op de tsarenfamilie. Jekaterinenburg is voor Nicolaas II en zijn gezin wat Dallas is voor JFK.

Kurt heeft een kamer gereserveerd in het 'Grote Oeralhotel', de Bolshoi Oeral, die de 'Lonely Planet' net naast een geheime wapenfabriek situeert (zo verborgen, dat we alleen maar kantoorgebouwen en appartementsblokken gezien hebben errond). Aan de receptie merk je meteen dat Jekaterinenburg nog maar 15 jaar toegankelijk is voor buitenlandse bezoekers. De Sovjetsfeer wordt nog versterkt bij de dejoernaya, de sleuteljuffrouw van de verdieping. En het plaatje wordt helemaal compleet als blijkt dat we in de oude vleugel van het hotel logeren, authentieke jaren '60, kartonnen meubeltjes, sanitair uit vervlogen tijd, douche in de kelder. Kurt kan nauwelijks geloven dat hij hiervoor zoveel geld betaald heeft en begint wat te mopperen, maar na een douche in een sanitair blok als in een internaat, bewaakt door een strenge assistente, zijn we helemaal in de sfeer en verkneukelen ons al op wat hier nog allemaal gaat ontbreken aan service.
Maanden later leren we n�g bij. Verjaardagskaarten voor mijn zus, Kurts ma en buurman David, die we netjes gefrankeerd op de post deden in Jekaterinenburg op 7 september vallen bij de gelukkige bestemmelingen binnen op 4 februari.

Jekaterinenburg met zijn anderhalf miljoen inwoners is een stad van ijzervreters. Tijdens de tweede wereldoorlog bracht Stalin het gros van zijn fabrieken naar hier over. Dit is de andere kant van de Oeral, onbereikbaar voor de Nazi's. Nu nog giet die metallurgie ongeveer alle plaatstaal en spoorstaven voor gans Rusland en hier slaan andere bedrijven er turbines en staalpersen uit, die dan weer gebruikt worden voor zware bouwkranen, spoorwegmateriaal en oorlogstuig. Dat was allemaal supergeheim en de volledige regio was ontoegankelijk voor buitenlanders in de tijd van de Sovjet-Unie. Nu zijn nog twee plaatsen in de regio verboden voor bezoekers. Ze dragen de idyllische namen Sverdlovsk-44 en Sverdlovsk-45. In de eerste worden kernkoppen geassembleerd, in de andere wordt plutonium aangemaakt, zegt de stadsgids van Jekaterinenburg. Boris Jeltsin was een kind van deze stad, locaal partijsecretaris en burgemeester en hij staat er met zijn ijzeren wil en alcoholproblemen zo'n beetje symbool voor. Ter plaatse wordt hij een jaar na zijn overlijden nog doodgezwegen, op een onduidelijke afbeelding in een fresco-tafereel in het nieuwe station na.

Toch is het wijdse centrum van Jekaterinenburg niet zonder charme. De stad heeft klasse. Op zondagmorgen lopen we er wel wat verloren. Alles is dicht, de musea van op het stadsplannetje zijn alle onvindbaar, verhuisd of in renovatie.
Vanaan de stadsvijver zien we de koepel van de kathedraal van Alle Heiligen en van het Bloed al schitteren. Daar stond het dus, het fameuze Ipatjev-huis van de moord op de tsarenfamilie. Nicolaas de tweede, tsarina Alexandra, tsarevitsj Alexei en zijn zussen Olga, Maria, Tatjana en Anastasia werden hier in de nacht van 16 op 17 juli 1918 doodgeschoten.

Die zomer van 1918 was Nicolaas al meer dan een jaar in ballingschap na zijn troonsafstand tijdens de burgerrevolutie van februari 1917. Na de communistische machtsgreep in oktober van datzelfde jaar, werd hij zondermeer gevangene van het nieuwe regime en met zijn familie overgebracht naar Tobolsk in Siberi�. Toen in het voorjaar van 1918 de anti-communisten van de Witte Brigade, de contra-revolutionairen dus, terrein begonnen te winnen in Siberi� werd de familie afgevoerd naar Jekaterinenburg en in huisarrest geplaatst in een grote burgerswoning, het Ipatjev-huis. De tsaargezinde Witte Brigade bleef vooruitgang boeken, naderde Jekaterinenburg en dreigde het in te nemen. Lenin besliste dat de ganse familie dan maar moest uitgemoord worden, liever dan hen te laten bevrijden door de Witten. Jacov Joerovski voerde het bevel van Lenin en Sverdlov uit, liet de slachtoffers midden de nacht buiten de stad brengen en in een put dumpen, waar ze de volgende dag weer uit verwijderd werden, omdat het nieuws van de plaats van het graf al bekend was. Sverdlov besliste dan van de lijken in het geheim in een oude mijn ver buiten de stad te laten begraven, maar op weg daarnaartoe kreeg het vervoer verschillende keren pech. Bij die operatie gingen onderweg twee lijken verloren.

Het huis van Ipatjev aan wat nu de Karl Liebknechtlaan heet bestaat niet meer. In 1979, toen de eerste tekenen van 'tsar-revival' opkwamen, liet regionaal partijleider Boris Jeltsin het met de grond gelijk maken. Aan de hand van Joerovski's verslag van de moordpartij en het daaropvolgende gezeul met de lijken werd de oude mijnschacht in datzelfde 1979 gelocaliseerd. In 1992 werden de slachtoffers opgegraven en raakte Jekaterinenburg, dat intussen zijn Sovjetnaam Sverdlovsk weer afgeschud had, helemaal in de ban van de vroegere monarch. Na 6 jaar onderzoek en DNA-analyse (onder andere via een bloedstaal van de Britse prins-gemaal Philip, kleinzoon van een zus van de laatste tsarina) werd onomstotelijk bewezen dat de beenderen toebehoorden aan de tsaar, de tsarina en drie van hun dochters. Precies 80 jaar na de moord werden de 5 begraven in de Petrus-en-Pauluskathedraal in Sint-Petersburg in aanwezigheid van - weer - Boris Jeltsin, intussen president van Rusland geworden. Ik heb de graven daar gezien op mijn doorreis met de fiets door Sint-Petersburg op weg naar Finland.
In 2002 legden Jeltsins opvolger Poetin en Kanselier Schr�der de eerste steen voor een grote kathedraal op de plaats van het verdwenen Ipatjevhuis en nu staat ze voor ons, een reusachtige witte kerk met 5 gouden koepels, de Kathedraal van Alle Heiligen en van het Bloed.

In de crypte van de kerk toeren we door het museum van de tsarenfamilie naast een crypte met zeven symbolische graven en twee souvenirwinkeltjes. Aan een tafeltje zit iemand een onduidelijke dienst te verlenen aan de bedevaarders en bezoekers. Ik ga vragen of er excursies georganiseerd worden naar de oude mijnschacht, waar de gebeentes gevonden werden. Er volgt een lang, moeilijk gesprek, maar ik eindig dan toch met een telefoonnummer en een belofte dat mijn vraag met de nodige aandacht zal bestudeerd worden later op de dag.
Boven in de kerk is een Orthodoxe dienst aan de gang. Een vrouw komt op me af om fluisterend te vragen of ik uit 'Germania' kom. Een buitenlander moet wel uit Duitsland komen, dat zullen we de ganse reis door horen. Tien minuten later komt ze terug met twee opgerolde orthodoxe kalenders voor 2009 op een grote foto van de kathedraal. Om mee te nemen naar Duitsland, zegt ze. Goed, dat zal ik dan maar eens moeten doen.
Pas als ik enkele weken later de posters, die de lange reis tamelijk intact overleefd hebben, aan het gladstrijken ben, bedenk ik dat die milde schenkster misschien zelf wel van Duitse afkomst was. Er zitten er nog veel in de Oeral en Siberi�, de gouverneur van Jekaterinenburg is zelf van Duitse ouders.




Aleksandra
Fjodorovna
(Romanova)

Nikolai II
Aleksandrovitsj
(Romanov)

Aleksi
Nikolajevitsj
(Romanov)



's Avonds helpen de receptionisten van Bolshoi Oeral me met de nodige tegenzin mijn tsarencontact te bellen. Die Xenia van in de crypte van de kathedraal kan ons vervoer en bezoek organiseren voor 3000 roebel.

De volgende morgen rijdt een aftands Ladaatje voor, het zijn Xenia en haar vader. Professor Valeri van de muziekacademie, haar gepensioneerde vader, heeft ze gemobiliseerd om ons te begeleiden. Nog geen vijf kilometer buiten het centrum is er al wat misverstand vooraan over de te volgen route. Wij hopen dat we geen lange kilometers gaan omrijden, want de Lada zigzagt zodanig op zijn achterwielen, dat we helemaal zeeziek worden op de achterbank. Intussen moeten we nog een gesprek in het Russisch en Engels onderhouden, vragen beantwoorden over Neerpelt (daar is professor Valeri met zijn koor al twee keer geweest), naar een foto-album kijken van Xenia, haar Oezbeekse vriend en grootmoeder en helpen de weg vinden. Alleen als Kurt zijn snoep van thuis begint uit te delen is het wat rustiger.

Duidelijk dat die bolsjevieken de Romanovlijken goed verstopt hadden, het is een gans eind rijden door het taiga woud. Tenslotte toch een bordje naar 'Ganina Jama' (Ганина Яма), de primitieve ijzermijn van Ganin in het dorpje Koptjaki. De exploitatie was al lang gestopt, toen vijf leden van de tsarenfamilie er in juli 1918 gedumpt werd in schacht nummer zeven.
De Russisch Orthodoxe Kerk gaat er hier hard tegenaan. In 2000 werd het tsarengezin na lange discussie de onderste trap verleend op de Orthodoxe heiligenladder, die van 'Lijdendulders'. Meteen werd begonnen met de aanleg van het grote kloostercomplex, toegewijd aan de nieuwe keizerlijke 'Strastoterpets', midden de bossen. Intussen staan er al een vijftiental gebouwen op het oude overgroeide mijnterrein, waaronder 7 kerken. Alle constructies zijn opgetrokken volgens de klassiek-Slavische traditie, ronde balken in mekaar gezet zonder spijkers. Twee kerken brandden dit voorjaar af, ��n is al bijna helemaal terug opgebouwd, de uienbollentorentjes staan netjes op een rijtje naast de werf. Midden het domein is ook een grote blusvijver in aanleg. We 'doen' alle kerken, professor Valeri en Xenia slaan onvermoeibaar kruisen bij het binnengaan, dan opnieuw v��r alle iconen en nog eens bij het achterwaarts verlaten van de heiligdommen. Naast de St. Niklaaskerk ligt de fameuse mijnput nummer 7. Hij is omgeven door een overdekte rondgang. Vooraan staat een groot orthodox kruis. De gedempte mijnschacht is bedekt met mos, waaruit overal grote witte bloemen schieten. Ze geuren heel sterk, zo hard, dat ik me afvraag of dit natuurlijk is of een orthodox mirakel.

Professor Valeri is onder de indruk van het bezoek. Hij is er nog nooit geweest, als ex-communist stond hij erg ver van de verering van de Romanovs en het kerkelijke en nu zijn die twee allemaal superhot geworden in Jekaterinenburg. Zo 'ex' is hij nu ook weer niet, als ik hem vraag waarom hij zo klasse gekleed is in zwart pak met wit hemd, glimlacht hij samenzweerderig, draait de revers van zijn jas om en laat de onderscheidingen en eretekens zien die eronder verborgen vastgespeld zitten. Straks gaat hij naar een ontmoeting van verdienstelijken van de Sovjet Unie en gaat hij die ordes bovenhalen. Tsaar en Lenin, hand in hand. Rusland wil niet kiezen of vindt dat niet nodig. Overal wordt het verre verleden netjes terug opgebouwd, naast het meer recente van communistische tijden en van die twee samen wordt de toekomst gebrouwen.

Op 1 oktober 2008, twee weken na ons bezoek (maar zonder enig verband ermee), verleende het Russische hooggerechtshof trouwens eerherstel aan Nicolaas II en zijn familie. Zij werden erkend als slachtoffers van politieke onderdrukking. En die twee Romanov kinderen, die ontbraken in de oude mijnschacht? Die zijn ook terecht. Hun botten werden gevonden in een graf naast de weg naar Koptjaki, waar een deel van de lugubere vracht van de kar viel, toen een wiel het begaf. Alexei en zijn zus Maria werden deze zomer formeel ge�dentificeerd en zullen binnenkort nog een laatste reis maken, naar hun ouders en zussen in Sint-Petersburg.
Xenia en Professor Valeri rijden ons via een onbedoeld omwegje terug naar het hotel. Als afscheid krijgen we nog een CD van Valeri's koor en mogen we nog elk een foto kiezen uit de fardes natuurfoto's van de professor.

's Avonds zitten we te bekomen in de Gordon's Pub naast het hotel, een leuke zaak met een prijskaart om u tegen te zeggen. Waar die 'girls van Amsterdam' zijn, over wie de taxichauffeur het al had bij onze aankomst, zien we niet, maar er zitten enkele knappe, jonge Russen, die het geld laten rollen. Gegarandeerd kroost van een of andere mafia-baas, waarvoor Jekaterinenburg zo berucht was in de jaren '90 en voor wie een aparte afdeling bestaat op het kerkhof. Wij kunnen net een bordje frieten met ketchup aan en enkele biertjes.


РЖД-2: (Moskou -) Jekaterinenburg - Irkoetsk (-Vladivosktok)

Iets na middernacht gaan we naar het station van Jekaterinenburg. Volgens ons ticket vertrekt de trein nochtans om 23 uur 43. Moskou tijd. Intussen zijn we hier al twee tijdszones van Moskou verwijderd, maar dat moeten we als passagier zelf maar uitzoeken. Bij de Russische Spoorwegen houden ze niet alleen vast aan de Sovjetnamen voor hun stations, maar geldt voor gans Rusland Moskou-tijd, over 11 tijdszones heen. In alle uurtabellen staan vertrek- en aankomsttijden aangeduid volgens de klok van het Kremlin. In gans Rusland wijzen klokken op perrons en binnen stations het uur van Moskou aan. Vertrekken uit Sverdlovsk op zondag om 23 uur 43 in de bewoording van de Spoorwegen betekent in gewone mensentaal dus dat de trein Jekaterinenburg zal verlaten op maandag om 1 uur 43.

Precies om twintig na ��n (of moet ik zeggen twintig na elf, ik weet het zelf niet meer) rolt de trein uit Moskou binnen. Het is de 'Rossia' zelf, de Transsiberische Moskou-Vladivostok, de moeder aller treinen, die onder nummer 2 in Oostelijke richting rijdt en als nummer 1 het traject in Westelijke richting verzorgt. Twee elektrische locomotieven van het type Tsj-S-4 (ЧС4) trekken een lange rij blauw-rode wagons het station binnen. Indrukwekkend!

Provodnik Aleksander verwelkomt de nieuwe passagiers, we hijsen ons de wagon binnen en nemen plaats in ons compartiment, benieuwd naar wie onze medepassagiers gaan zijn deze keer. Het zijn brandweerman Vava en zijn zoontje Alek uit industriestad Nizjni Tazjil, helemaal op weg naar Vladivostok. Alek is moe en vandaar ook braaf en hij slaapt al, als de trein zich op weg zet voor onze rit van meer dan 50 uur naar Irkoetsk. Als we na enkele minuten de lichtjes van Jekaterinenburg geruild hebben voor de pikdonkere Siberische nacht, gaan we ook meteen slapen.

De volgende morgen verrast provodnik Aleksander ons met ontbijt. Om onduidelijke reden is catering nu w�l inbegrepen in ons ticket. Het zijn maaltijden in de stijl van die aan boord van een vliegtuig, maar best lekker.
Terwijl de zilverberken en moerassen aan het raam voorbijschuiven, halen we onze lectuur en iPODs boven. Een ganse serie boeken en gidsen met als thema 'Rusland', 'Siberi�' en 'Transsiberi� Express', tijdschriften en andere ongelezen artikels van thuis meegebracht en een luxe tijdschrift, 'Russische Spoorwegen ten uwen dienste en die van het vaderland'.
Die РЖД (RZjD) is een ongelooflijk groot bedrijf, beursgenoteerd met staatsparticipatie sinds 2003. Ik lees dat er anderhalf miljoen werknemers zijn voor 87.500 kilometer spoor. Daarover vervoeren ze anderhalf miljard passagiers per jaar in 25.000 passagierswagons. Maar dat is nog niets vergeleken bij het goederenvervoer, waarvoor 650.000 goederenwagons beschikbaar zijn en 20.000 locomotieven. Als je daar ��n lange trein zou mee samenhaken, reikt die precies van Moskou tot Vladivostok en terug. Enorme cijfers en even imponerende realiteit: vele honderden goederentreinen zullen ons kruisen gedurende de ganse reis. Altijd precies als je een fotootje wil nemen. Tegen dat de lange rij wagons met hout, steenkool, erts, staal, machines, tanks en legermaterieel dan voorbij zijn is het te fotograferen onderwerp ook al verdwenen.

Aan boord is alles heel relax, volgens de ongeschreven code van Russische lange-afstandstreinen. Kledij: wijde trainingsbroek, voorkeur Adidas, losse T-shirt daarboven, enkele maten te groot. Schoeisel, losse slofjes. Gedurende de ganse reis: eten en drinken. Theekopje meteen klaarzetten bij installatie in het compartiment, flessen bovenhalen. Vodka enigszins verdekt opstellen in de rekjes tussen de bedden, want in principe niet getolereerd (maar wel te koop bij de provodnik). Om de paar uur beentjes strekken op het perron bij een tussenhalte, wat extra proviand inslaan in de vele stationswinkeltjes en terug op de trein de verse buit delen met de medereizigers. En voor de rest, berken tellen. De wagon moet netjes blijven. Zonder vragen schuift de bezige provodnik nu en dan een stofzuiger binnen in het compartiment en begint onverbiddelijk schoon te maken, afval op te halen en weer dat gangtapijtje recht te trekken. Verder, geen gezwalp aan boord, geen dronkenschap. 'Пьяные пассажиры будут выгружены на следующей остановке' (dronken passagiers worden bij de eerstvolgende halte van boord gezet). In Siberi�!

Vijfentwintig jaar werd aan de 9.200 kilometer lange Transsiberische spoorlijn gewerkt. Nicolaas II, de tsaar van onze zoektocht in Jekaterinenburg, legde de eerste steen in Vladivostok in 1891 en het ganse traject van deze Siberische levensader was in gebruik in 1916. Uitgerekend geeft dat precies ��n kilometer afgewerkte lijn per dag, nog zo slecht niet als je de brede stromen en moerassen onderweg beschouwt, samen met de korte muskietenzomer van drie maand en de sneeuw en diepe vorst van de lange, donkere winter.
De laatste jaren worden vele triljoenen roebels uitgegeven om de lijn te moderniseren en nieuwe expansies te bouwen naar Noordelijker gelegen steden en streken. De Transsiberische wordt d� goederenlijn van de hele wereld. Japanse auto's, Koreaanse hifi en Chinese gadgets zullen in ��n ruk erover gerold worden van het Verre Oosten tot in Hamburg. Russen en Duitsers bouwen daarvoor een verlengstuk door Wit-Rusland, Polen en Duitsland aan de Transsiberische. Geen overladen meer noch 'change-of-gauge', want helemaal op de Russische, wijdere spoorbreedte! Voor passagiers pronkt intussen iedere grote stad met een nieuw station, waar niet op een plakje marmer gekeken is. In een sprintje gaan we die nieuwe kolossen van spoorwegtempels van Tjoemen, Omsk, Novosibirsk en Krasnojarsk verkennen met ��n oog op ons polsuurwerk om toch maar het vertrek van de Rossia niet te missen.

Omsk. Koen is zo attent geweest om de 'Dodenrit' van Drs. P te laden in mijn iPOD. Een deel van mijn fascinatie voor Siberi� heb ik aan dit liedje te danken. Drs. P hoorde ik dit nummer nog live uitvoeren in de Brusselse AB in 1991. Op weg met zijn gezin naar Omsk met de slee, komt drs. P in moeilijkheden, achtervolgd door een bende hongere wolven. Ik beluister het wel een tiental keer, het is er hier helemaal de sfeer voor.

Later vind ik op internet een hilarische foto-montage op dit onsterfelijke liedje.
Bedankt voor je gezelschap op de Rossia, drs. P!

Kurt en ik slaan ons avondmaal over om in de restauratiewagen te gaan eten en zo de tijd wat te doden. Dat blijkt een goed idee, want het duurt vreselijk lang. Aan de deur hangen openingsuren. De wagon is helemaal leeg. Ik vraag of die uren Moskou-tijd zijn. Nee, locale tijd. Welke locale tijd? Intussen moeten we hier zowat vier uur v��r zijn op Moskou. Geen idee, zegt de kelner. Maar straks doet hij open. Echter, alles is gereserveerd, vol. Er zal geen plaats zijn. Ook niet als als we nog een uurtje later komen? Onmogelijk. Ik hoor Kurt achter mij ontploffen en we druipen af. Wat later waag ik nog eens mijn kans. Er zijn slechts drie tafeltjes bezet. Ik haal Kurt erbij en we smullen ons een breuk.

Olijk Irkoetsk (Иркутск, Irkutsk) en het Baikalmeer

Irkoetsk! Ik totter haast op mijn gezicht als ik met mijn 'zeebenen' over het perron stap, dat niet schommelt als de gang van de treinwagon, waar we meer dan vijftig uur in doorgebracht hebben.
We beginnen met een stevig ontbijt in hotel 'Baikal', een mastodont van Intoerist, in Sovjet-tijd verplichte verblijfsplaats van alle buitenlandse bezoekers. Daarna stuift onze chauffeur in minder dan een uur onmiddellijk op Listvjanka af, naar onze exclusieve chalet aan het Baikalmeer. De weg ernaartoe is kaarsrecht over de heuvels getrokken, op en neer zonder bochten, zoals de Maya's hun wegen aanlegden in Yucatan en we we dansen over de bulten in ons busje zonder veren. We zullen de rust van het meer kunnen gebruiken.

Listvjanka is een kleine haven op zo'n 70 kilometer van Irkoetsk, op de plaats waar de Angara-rivier het Baikalmeer verlaat. De Angara is de enige rivier, die water uit het meer afvoert, de overloop als het ware. Driehonderd andere voeden het meer dan weer en maken er de grootste zoetwaterreserve van de wereld van, 700 kilometer lang, 30 tot 80 breed en tot 1680 meter diep. In het Baikalmuseum horen we trouwens dat pas verleden maand die diepte bereikt werd met twee kleine onderzee�rs (ondermeerers). Een ander gek weetje is dat de temperatuur van het water vanaf 100 meter onder de oppervlakte 2,7�C bedraagt, over de volledige diepte en het ganse jaar door, ook als het in de winter kraakt van de vorst en het meer bedekt is met ��n meter ijskorst.

We gaan lang op de wetenschappelijke toer in het museum, want in Listvjanka is geen moer te beleven, behalve naar dat meer kijken. We nemen een skilift die ons naar een uitzichtspunt brengt .. over het meer. Het is een blauwe spiegel, afgeboord aan de horizon door bergen, bekroond met besneeuwde toppen.
Listvjanka heeft een kleine vissersvloot. Daarmee wordt op vangst gegaan naar de 'omoel', de coregonus lavaretus clupeaformis, zoals we weten uit het biologisch museum, waar een volledige zaal gewijd is aan deze unieke soort. De - ik zal maar zeggen - zalm komt alleen in het Baikalmeer voor en dan nog in vier varianten, die elk apart ongeveer een kwart van het meer bezetten, alsof er onderwatergrenzen zouden zijn. 's Avonds laten Kurt en ik er eentje in de pan slaan in de 'Verleden Eeuw', het enige restaurant van Listvjanka.

De volgende dag wandelen we nog wat op en af langs de kade, van de markt in Listvjanka met veel rekken gedroogde of gezouten omoel tot de bocht, waar de Angara uit het meer loopt. Aan de overkant van de riviermond ligt Port Baikal, vroeger een belangrijke havenstad, nu volgens de Engelse familie, die in dezelfde chalet verblijft als wij, even saai als Listvjanka. V��r het Transsiberische spoor helemaal rond het Baikalmeer aangelegd was, stak de trein in Port Baikal op een ferry het meer in de breedte over naar Baboesjkin. In de winter werd zelfs een tijdelijke spoorlijn aangelegd op het ijs. Monsters van staal en stoom op bevroren water. Wat een tijden!

's Namiddags is ons busje terug met een lading Nederlanders, die een trekking komen doen in het natuurpark langs het Baikalmeer. Wij schepen in voor een bezoekje aan Taltsi. Het is weer de 'dronkenman' van de doorreis, die ons begeleidt. In Taltsi ontpopt hij zich plots tot een uitstekende en aangename gids en we schieten spontaan diep in onze fooienbuidel. Bij de afdamming van de Angara op zo'n 70 kilometer van het Baikalmeer liep de volledige delta onder water en verdwenen tientallen dorpen in het stuwmeer. Om enkele merkwaardige of typische gebouwen te redden werd een Siberisch Bokrijk opgericht in Taltsi, een staalkaart van Russische settlerbouw in Siberi� van de 18de eeuw tot nu, houten kerken, scholen, hoge verdedigingstorens, burgerwoningen van de immer verder doordringende 'gezanten van de tsaar'. De decoratie, het meubilair en de iconen zijn Russisch, maar de sfeer van het dorp staat heel dicht bij die van andere pioniersdorpen, die ik bezocht in Nieuw-Zeeland, Australi� en Canada. Als er een saloon geweest was, waande je je in een decor van een western. In het museumpje van Taltsi hangt een kaart van de nederzettingen in de 18de eeuw met vermeldingen in het Nederlands, vast een uitvloeisel van de banden tussen tsaar Peter De Grote en de Lage Landen. We maken er onze gids trots attent op - zo ver van thuis! - maar hij heeft het al meer dan eens gehoord. Het is trouwens geen 'Dutch' verbetert hij me, maar 'Flemish'. Nog beter!

Irkoetsk. Cultureel, economisch en geografisch centrum van Siberi�, synoniem van onbereikbare einder, 5150 kilometer van Moskou verwijderd, gemiddelde temperatuur in januari - 25�C. Het klopt allemaal, de stad is een fascinerende, nonchalante en aangename plaats, waar alles gebeurt en iedereen langskomt, centrumstad voor tweeduizend kilometer in de omtrek.
In zijn geschiedenis was Irkoetsk maar een lauwe adept van het communisme en het bouwt zijn tsaristisch verleden nu snel weer op. Tsaar Alexander III staat terug hoog en trots de centrale Karl Marxlaan te overschouwen, alle kerken zijn weer open voor religieuse diensten of staan in de steigers om in volle glorie gerestaureerd te worden en Alexander Koltchak, de bevelhebber van de anti-communistische Witte brigade kreeg een standbeeld rechtover het vroegere gebouw van de communistische partij. De winkelpanden en horeca-zaken in de verkeersvrije Uritski straat zijn in niets meer te onderscheiden van die in West-Europa, op de opschriften in het Cyrillisch na en in de twee grote overdekte markten is een keuze aan voedsel en drank, zoals ik er nog maar weinig bij elkaar gezien heb. Kurt en ik maken onze keuze in een winkel met tweehonderd soorten vodka. We gaan voor een Urozhay vodka met rode pepers gekruid, een explosief recept, waarschijnlijk ook bruikbaar in Molotov-cocktails. In een rustig hoekje van de grote markthall proberen we het drankje al uit in een cocktail met fruitsap. Na zdarovje!

Irkoetsk staat nog vol houten huizen, bijna alle van v��r de revolutie. We logeren in zo eentje in de 5de-tankdivisielaan. Fikkie, de witte krullebol van een hond in de gang, gromt van plezier als we hem onze reststukken pizza voorschuiven zonder dat zijn baasjes het gezien hebben. Zo'n houten huis heeft meestal alleen een gelijkvloers en staat met zijn langse kant naar de straat. Ieder huis heeft zijn eigen originele combinatie van kleuren, wit, blauw, oker en groen zijn het populairst en van houtsnijwerkversiering rond de ramen en langs de dakrand. Als je een keer je lens op die schattige huizen begint te richten, houdt het niet op, ze duiken overal op in duizenden varianten. De stadsexemplaren zijn natuurlijk de mooiste en de rijkste. Onze woonst in Irkoetsk heeft hoge versierde plafonds en voorzetramen voor de winterkou. Het oude en oneven glas van de ruiten vervormt het zicht naar buiten een beetje en cre�ert een speciaal effect met de glanzende gouden bollen van de gloednieuwe orthodoxe kerk aan de overkant van de straat. De vloer van de gastenkamer helt lichtjes naar binnen en kraakt onder de slofjes, die we aan de deur hebben moeten ruilen tegen onze schoenen.
Net als onze gastheren, ziet een deel van de inwoners van Irkoetsk er al meer Aziatisch dan Russisch uit. De overgang gebeurt heel geleidelijk, je ziet het Russische element uitdunnen en het Mongoolse toenemen, maar de russificatie in taal en leefgewoonten is wel totaal.


РЖД-340: (Moskou -) Irkoetsk � Oelan Oede (-Tsjita)

Het vertrek uit Irkoetsk verloopt nogal chaotisch. We moeten onze huisbazin optrommelen om ons naar het station te brengen, want het gereserveerd vervoer komt niet opdagen. Het station ligt net aan de overkant van de lange brug over de Angara, maar om er te geraken moeten we zo�n lange omweg doen, dat we nog maar net op tijd de trein halen. Voor de dagrit naar Oelan Oede, hebben we ons tevreden gesteld met de 340, de sneltrein Moskou-Tsjita. Kenners zouden hun neus ophalen bij zo�n hoog nummer, alles boven de 100 wekt argwaan. Bij hoge getallen gaat het meestal over oudere, minder comfortabele treinen of lijnen waar om onnaspeurbare redenen stops van 2 uur ingelast zijn in de kleinste plattelandsstationnetjes.

Onze 340 doet het ook niet bepaald snel, acht uur over 450 kilometer, maar wel overdag en dat is precies wat we willen. Vandaag staat het mooiste deel van het ganse Transsiberische traject op het programma, de rit rond de zuidpunt van het Baikalmeer. Twee uur aan een stuk rijdt de trein op de oever van het Baikalmeer, soms zo dicht dat je op omoel zou kunnen vissen. Het dubbelspoor langs het meer loopt over tientallen bruggen en gaat door veel tunnels. Het was het sluitstuk van de Transsiberische lijn, de vervanging van de treinferry over het meer en zo duur dat het bedacht werd met de naam van halssnoerjuweel om de nek van het meer.

Het Baikalmeer laat zich vanuit alle hoeken en kanten zien, we proberen de ultieme foto te maken. Het is Siberisch tijdverdrijf, 'n kat-en-muisspelletje, altijd is er net een obstakel, een brug of een treintegenligger, als we afdrukken. Mijn beste exemplaar heb ik hier gepost, maar, zoals dat heet, de werkelijkheid is nog zoveel keren mooier.

Geen sfeer van staatsie of ceremoni�el op de trein deze keer. Dit is een gewone passagierstrein, met hetzelfde comfort als de andere, alleen wat ouder en minder klasse. En omwille van zijn hoge nummer ook trager en met meer stops. We hebben geen nacht aan boord voor de boeg, maar reizen toch in slaapwagons. In onze coup� reist een vrouw op terugreis van een congres, ze is psychiater en vertelt ons lange verhalen over zware psychiatrische gevallen (denk ik) en hoe het ontbreekt aan de juiste begeleiding (meen ik te begrijpen) en hoe alles toch de juiste richting uitgaat in de verzorging dankzij Poetin (dat laatste heb ik goed begrepen, heel zeker).

Als we van het Baikalmeer wegrijden, valt het op dat het landschap verandert. Rond het Baikalmeer was het al tamelijk heuvelachtig en nu verdwijnen stilaan de berkenbossen om plaats te maken voor grassteppe en moerassen.

Oelan Oede (Улан Уде, Ulan Ude) en de Republiek Boerjati�

V��r we Oelan Oede uitkozen als etappe op onze lange reis naar China, had ik er nog nooit van gehoord. Net zo min als van de republiek Boerjati�, waarvan het de hoofdstad is.

Boerjati�, in oppervlakte even groot als Duitsland, is een van de vele autonome republieken binnen Rusland. Hoe zelfstandig die staten wel zijn en hoever ze daarin kunnen gaan, kunnen ze altijd proefondervindelijk vaststellen door Moskou wat uit te dagen. Tsjetsjeni�, een andere van die 21 autonome republieken binnen de Russische Federatie is er nog altijd van aan het bekomen. Boerjati� beslaat de Oostflank van het Baikalmeer en grenst in het Zuiden aan Mongoli�. De Boerjaten zijn een Mongolo�de volk en spreken een taal verwant aan het Mongools. In een bui van gulheid schonk Vadertje Stalin het Boerjaats het statuut van offici�le taal en schoof meteen Russisch naar voor als lingua franca. Gevolg is dat 80 jaar later geen Boerjaat nog Mongools begrijpt, zijn eigen taalgeworden dialect van generatie naar generatie ziet achteruitgaan en noodgedwongen opgaat in de taal van de oude kolonisator.

Als er op vlak van taal tussen Boerjaten en Russen stilaan geen onderscheid meer te maken valt, dan is er een nieuw element van verschil weer in volle opgang: de godsdienst. Terwijl de Russen overal hun orthodoxe kerken weer opbouwen, keren de Boerjaten massaal terug naar het voorouderlijk Boeddhisme. Een jonge Boerjaatse, met wie we in gesprek geraken aan een nieuw tempelcomplex net buiten Oelan Oede, zegt ietwat lacherig dat ze niet goed weet hoe ze moet omgaan met dat Tibetaans Boeddhisme van haar ouders en ze draait lacherig wat aan de gebedstrommels, maar 'ik ga het leren'. Begin van de jaren '90 was de geestelijke herder, de Dalai Lama, al eens langsgeweest bij zijn Boerjaatse kudde. Zijn foto glimlacht ons al van overal toe. Nu is het moeilijker geworden voor hem, want Rusland is intussen dikke maatjes met China.

Aan het Sovjetplein in Oelan Oede, 'rode poort', ligt het parlement van de Boerjaatse Republiek, bekroond met een Russische en geel-wit-blauwe Boerjaatse vlag. Een appartementsblokhoge affiche voor Poetins partij 'Eenheid Ruslands' geeft dan weer tegengas en centraal op het plein staat de 6 meter hoge kop van Lenin, de grootste bronzen kop ter wereld. De regeringsgebouwen dragen tweetalig Russisch/Boerjaatse opschriften, maar de politie-agenten op het plein zien er dan weer allemaal Russisch uit.

Hoogtepunt van ons bezoek is het etnografisch museum van de Overbaikalse volkeren, een openluchtmuseum over de autochtone Siberische stammen in een gebied van het Baikalmeer tot de Zee van Japan. Het begint al authentiek en ietwat onderkomen, de houten poort van het grote, omheinde domein staat op een kier en een suppoost onder een paraplu scheurt de ticketjes.
Die Siberische volkeren zijn nomaden. Graven en territoria duiden ze aan met stenen en stelae. Ze leven in tenten, kegelvormige wigwams met dierenhuiden bedekt of ronde yurts met vilten bekleding, waarmee ze hun vee en de seizoenen volgen. Veel stammen dreigen nu met cultuur en eigenheid te verdwijnen aan de einder. Er zouden bijvoorbeeld nog 3000 Koryaks leven in hun trekgebied ter grootte van de Benelux. Weinig kans dat we er eentje tegen het lijf lopen. Sterker nog, bepaalde ge�soleerde nomadische families zouden nooit iets gemerkt hebben van de Sovjet-tijd. Noord-Siberi�rs zijn sjamanisten, zeg maar geestenaanbidders, zonder tempels, zonder afbeeldingen.
Het museum heeft nog een onverwachte afdeling, een zoo. Alle grote dieren van dit kwartcontinent zijn er vertegenwoordigd. Kamelen, yaks, wolven, vossen, lynxen, elanden, herten en als pronkstukken twee zwarte beren en een Siberische tijger. Van die tijgers zijn er in het wild nog minder dan Koryaks, zo'n 400 in gans Siberi�. Net als Kurt half tegen een kooi geplakt wil afdrukken voor een kiekje, gooit een opzichter over zijn schouder een bundel stro naar de wilde everzwijnen. Kurt schrikt zich rot, denkend dat een van die wilde beesten over hem heen hangt. Altijd in voor een geintje, die Boerjaten!

Terug in Oelan Oede verdelen we onze tijd tussen twee trendy koffiebars, de Marco Polo en de Safari. De tweede dag merken we dat de bevallige juffrouw van dienst van de Safari nu werkt in de Marco Polo. Bij een echte capuccino zitten we wat te filosoferen over hoe hard het leven hier in vroeger tijden moet geweest zijn.
Oelan Oede heeft nog een paar charmante, authentieke settlerstraten met heel mooi bewerkte houten huizen. Ze onderscheiden zich in de versiering van de dakrand en de luiken. In een ervan huist een Boeddhistische lama uit Mongoli�, die ons binnenroept om zijn tempeltje in de living te komen bekijken. Hier verkoopt hij Boerjaten Tibetaanse geschriften, die ze niet kunnen lezen en geeft hun uitleg in het Mongools, dat ze niet begrijpen. En toch lijkt zijn handeltje te draaien.


РЖД-4: (Moskou -) Oelan Oede - Nausjki - Oelan Bator - Erlian - Datong - Peking

In Oelan Oede splitst de grote Noord-Aziatische spoorweglijn. Rechtdoor in Oostelijke richting naar Vladivostok en Zuidwaarts richting Mongoli� en Peking.

Die lijn naar Mongoli� is enkelspoor, bochtig en traag, we zitten duidelijk een 'zijspoor'. Ze werd aangelegd in de jaren '50, tijdens de korte, maar hevige opflakkering van communistische broederliefde tussen het China van Mao en de Sovjet-Unie van Chroesjtsjev. De Russen namen de 1120 kilometer dwars door Mongoli� voor hun rekening en legden de rails natuurlijk op Russische spoorbreedte. De Chinezen kwamen hun tegemoet tot aan de grens in Erenhot (Erlian) op Westerse spoorbreedte. Alle wagons van onze trein zullen daarom in een loods andere onderstellen (bogies) ondergeschoven krijgen tijdens een vijf uur durende stop aan de Mongools-Chinese grens. Mongoli� baat sinds enkele jaren zelf die Russische spoorwegerfenis uit, maar behalve de kilometerpaaltjes te laten tellen vanaf Oelan Bator in plaats van Moskou, hebben ze absoluut geen poot uitgestoken aan de infrastructuur. Het contrast met de glimmende Transsiberische lijn en zijn stations is uitgesproken.

Nog een ander, onverwacht verschil is dat de trein nu plots van het ene einde tot het andere ingenomen is door toeristen. Tot Oelan Oede hadden we er nauwelijks gezien, op de treinen weinig of geen, in de steden hooguit een groepje Duitsers of Engelsen. En nu, helemaal uit de Lage Landen speciaal voor ons plezier: Nederlanders, niets dan Nederlanders. In de gang, in het restaurant, in de stationswinkeltjes, op het perron.
Dat extreem stipte van het ganse Russische traject tenslotte compenseren de Mongoolse spoorwegen met een klepper van een treinvertraging nog v��r we Oelan Bator bereiken. Een wagon in het midden van de trein moet om onduidelijke reden achterblijven midden de steppe en om die uit het konvooi te lichten is er bijna twee uur rangeerwerk.

Van de Russisch-Mongoolse grens in twee stops naar Peking

Terwijl we ons proviand binnenwerken op een bank van het station aan de Russische kant van de Mongoolse grens in Nausjki (Наушки), zit ik te bedenken dat ik liever het volledige Russische stuk gedaan had, tot aan de Japanse Zee, want de sfeer kan niet stuk. Maar we hebben geen keuze. Kurt zal in Peking een Canadese groep vervoegen voor een rondreis door China en ik vlieg vandaar terug naar huis.

Oelan Bator, hoofdstad van Mongoli�, is een interessante bestemming voor wie het binnenland van Mongoli� wil bezoeken, de Gobi woestijn, Ongiin, de Arendsvallei en dergelijke. Kurt heeft die allemaal al aangedaan tijdens een vorige reis door Mongoli�. Wie het binnenland van Mongoli� niet komt bezoeken, heeft in Oelan Bator niets verloren. Dat hebben we na twee dagen wel door. Een derdewereld hoofdstad die uit zijn voegen barst door de wildbouw en het alles verstikkende verkeer. Mongoli� is 'op zoek naar zijn identiteit', heet het en heeft daarom de voorkant van het parlement aan het centrale plein verbouwd met een zuilengalerij met gouden banden en bolle daken in blauw glas, van het genre dat je in shopping centra vindt. Centraal een beeld van Gengis Khan, de 13de eeuwse Mongoolse veroveraar van half Azi� en delen van Rusland en Oost-Europa. In de ganse geschiedenis van de mensheid schraapte geen enkele veroveraar ooit meer gebied bijeen. Waarbij de helft van de bevolking van die veroverde gebieden werd afgeslacht.

Op weg naar Peking hebben we gelukkig nog een lieflijker tussenstop, Datong. Drie miljoen inwoners, maar dat betekent niet zo veel in China. Mijn buren Koen en David zijn hier verleden jaar langsgeweest en waren laaiend enthoesiast over het hangende klooster van de berg Hengshan, de 51.000 Boeddha's in de Yungang grotten en de onmogelijkheid om iets te vragen of uit te leggen aan de Chinezen. Duidelijk een goed bewaard 'geheim', want we zijn de enige toeristen die de Peking Express verlaten in Datong.

Peking is dan weer een verhaal op zich waard. Bijvoorbeeld voor wie tijd heeft, niet net half Rusland afgereisd heeft, op een dag komt dat de auto's er op stal blijven en dat het niet aan een stuk door blijft onweren. Voor een volgende reis aan de Chinese hoofdstad ga ik aan al die voorwaarden proberen te voldoen. Maar dat zal niet zijn v��r ik ooit met de Rossia, de РЖД-2 het station van Vladivostok zal binnengerold zijn.



Zo zagen Kurt er ik eruit bij aankomst in het gloednieuwe station Peking-West,
na een treinreis van 7.622 kilometer.
Het volledige foto-album van onze Transmongoli� tocht vind je op deze plaats.

©2008 - Ontwikkeld door Nick De Becker